Żeby zrozumieć, jak to się stało, że w małym mieście na północnym Mazowszu przyznawana jest nagroda dla najlepszej książki poświęconej historii nauki i techniki, trzeba cofnąć się do marca 2008 roku. Wówczas w Miejskim Centrum Kultury w Płońsku powstało Płońskie Koło Miłośników Astronomii im. Jana Walerego Jędrzejewicza. Zostało ono założone przez czworo miłośników astronomii: Joannę i Adama Derdzikowskich, Huberta Wilgę oraz Andrzeja Wrońskiego. Opiekunem koła został Adam Derdzikowski. Jednym z zadań, jakie przed nim postawił ówczesny dyrektor Miejskiego Centrum Kultury, pan Artur Wiśniewski, było zorganizowanie jesienią 2008 roku sesji naukowej poświęconej postaci J. W. Jędrzejewicza oraz zaproszenie do udziału w niej naukowców zajmujących się astronomią oraz historią nauki.
Kilka miesięcy później działania podjęte przez opiekuna koła astronomicznego zostały zwieńczone sukcesem: 14 września 2008 roku odbyła się sesja naukowa w Miejskim Centrum Kultury, w której wzięło udział kilkadziesiąt osób. W tym historycznym już spotkaniu uczestniczyli m.in. Burmistrz Miasta Płońska, pan Andrzej Pietrasik, dyrektor Miejskiego Centrum Kultury, pan Artur Wiśniewski, młodzież szkolna z płońskich szkół, nauczyciele, członkowie koła astronomicznego oraz kilku miłośników astronomii, którzy dotarli do Płońska z różnych, czasem bardzo odległych miejsc w Polsce. Najbardziej niezwykłymi gośćmi byli jednak przedstawiciele rodziny Jędrzejewicza: pani Maria Beata Chabasińska, jej córka Justyna Chabasińska-Gil z mężem Januszem, a także ich mały synek Maciej. Wykładowcami podczas tego pamiętnego spotkania byli prof. dr hab. Andrzej Woszczyk, wybitny astronom związany z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu i wówczas redaktor czasopisma astronomicznego „Uranii – Postępów Astronomii”, a także prof. dr hab. Jarosław Włodarczyk z Instytutu Historii Nauki im. Ludwika i Aleksandra Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Trzecim wykładowcą był przedstawiciel środowiska astronomów-amatorów, pan Janusz Wiland z Piotrkowa Trybunalskiego, na co dzień prezes Warszawskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii. Z zaproszonymi gośćmi wiązano nadzieje na nawiązanie poważniejszej współpracy. Nadzieje te, jak się okazało, nie były płonne. Współpracą zainteresowany był prof. Jarosław Włodarczyk, który, jak sam to podkreślał, był od dawna zafascynowany postacią Jędrzejewicza.
Jesienią 2012 roku prof. Jarosław Włodarczyk skontaktował się z kierownikiem Pracowni Dokumentacji Dziejów Miasta Płońska, panią Mirosławą Krysiak i przedstawił jej pomysł ufundowania Nagrody im. Jana Jędrzejewicza, którą honorowano by autorów najlepszych polskojęzycznych książek poświęconych historii nauki i techniki. W tym projekcie za opiekę merytoryczną nad konkursem miały odpowiadać Instytut Historii Nauki PAN i Kasa im. Józefa Mianowskiego – Fundacja Popierania Nauki, zaś sponsorem Nagrody i organizatorem uroczystości jej wręczenia byłoby miasto Płońsk. Pani Mirosława Krysiak przekazała tę propozycję do dyrektora Miejskiego Centrum Kultury w Płońsku oraz do burmistrza Płońska, pana Andrzeja Pietrasika. Propozycja prof. Włodarczyka spotkała się z wielką przychylnością płońskich władz. Dnia 24 stycznia 2013 roku Rada Miejska w Płońsku podjęła uchwałę nr XXXVII/325/2013, którą ustanowiła coroczną nagrodę w wysokości 10000 zł (obecnie jest to 12000 zł). Wiosną 2013 roku na stronie internetowej Komitetu Historii Nauki i Techniki PAN pojawiła się informacja o Nagrodzie oraz jej regulamin. Jednocześnie rozpoczął się żmudny proces docierania do środowiska historyków nauki, pisarzy, dziennikarzy oraz wydawnictw z informacją o nowej nagrodzie naukowej, by skutecznie przeprowadzić pierwszy nabór zgłoszeń konkursowych.
W 2013 roku do pierwszego, historycznego konkursu zostało zgłoszonych 7 książek. Nagroda im. Jana Jędrzejewicza została po raz pierwszy wręczona w Płońsku 30 września 2013 roku. Pierwszym laureatem został dr Paweł Polak za książkę Byłem Pana przeciwnikiem [profesorze Einstein]… Relatywistyczna rewolucja naukowa z perspektywy środowiska naukowo-filozoficznego przedwojennego Lwowa, wydaną przez Copernicus Center Press. W następnych latach liczba zgłaszanych książek stopniowo rosła, osiągając w 2023 roku rekordowe 62 pozycje. Laureatami Nagrody zostawali zarówno młodzi, perspektywiczni historycy nauki, jak i zasłużeni uczeni o ogromnym dorobku i nazwisku znanym nie tylko w środowisku naukowym. Nagroda im. Jana Jędrzejewicza stała się częścią naukowego krajobrazu naszego kraju.
Więcej informacji o Nagrodzie im. Jana Jędrzejewicza znajdziesz tu:
https://khnit.pan.pl/nagroda-im-jana-jedrzejewicza
fot. KHNiT PAN
Członkowie kapituły desygnowani przez Komitet Historii Nauki i Techniki PAN
dr hab. prof. UP Katarzyna Dormus, Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie,
prof. dr hab. Halina Lichocka, Instytut Historii Nauki PAN w Warszawie,
dr hab. prof. PAN Zbigniew Tucholski, Instytut Historii Nauki PAN w Warszawie.
Członkowie kapituły desygnowani przez Komitet Kasy im. Józefa Mianowskiego – Fundacji Popierania Nauki
dr hab. prof. PAN Joanna Schiller-Walicka, Instytut Historii Nauki PAN w Warszawie,
prof. dr hab. Paweł Strzelecki, Uniwersytet Warszawski,
prof. dr hab. Jarosław Włodarczyk, Instytut Historii Nauki PAN w Warszawie.
Przedstawiciel Burmistrza Miasta Płońska
Adam Derdzikowski
2012/2013 – I edycja
Paweł Polak, „Byłem Pana przeciwnikiem [profesorze Einstein]…” Relatywistyczna rewolucja naukowa z perspektywy środowiska naukowo-filozoficznego przedwojennego Lwowa, Copernicus Center Press, Kraków 2012.
2013/2014 – II edycja
Jacek Rodzeń, Na tropie widma. Geneza i ewolucja spektroskopu optycznego w latach 1810–1860, s.e., Kraków 2013.
2014/2015 – III edycja
Teresa Borawska (przy współudziale Henryka Rietza), Mikołaj Kopernik i jego świat. Środowisko, przyjaciele, echa wielkiego odkrycia, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Toruń 2014.
2015/2016 – IV edycja
Zbigniew Tucholski, Profesor Antoni Xiężopolski. Twórca polskiej szkoły budowy lokomotyw, Biblioteka Główna Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2015.
2016/2017 – V edycja
Jan Parafiniuk, Dwa wieki nauk mineralogicznych na Uniwersytecie Warszawskim, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2016.
2017/2018 – VI edycja
Michał Piekarski, Przerwany kontrapunkt. Adolf Chybiński i początki polskiej muzykologii we Lwowie 1912–1944, , Instytut Historii Nauki PAN, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2017.
2018/2019 – VII edycja
Marek Górlikowski, Noblista z Nowolipek. Józefa Rotblata wojna o pokój, Wydawnictwo Znak, Kraków 2018.
2019/2020 – VIII edycja
Anna Mateja, Recepta na adrenalinę. Napoleon Cybulski i krakowska szkoła fizjologów, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2019.
2020/2021 – IX edycja
Andrzej Kajetan Wróblewski, Historia fizyki w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2020.
2021/2022 – X edycja
Drobnik J., Historia botaniki farmaceutycznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2021.
2022/2023 – XI edycja
Hübner, Mateusz, Fundusz Kultury Narodowej Józefa Piłsudskiego. Zamysł i realizacja, Instytut De Republica, Warszawa 2022.
2013/2014 – II edycja
Magdalena Bajer, Rody uczone. Kreski do szkicu, Wydawnictwo Naukowe UMK, Warszawa–Toruń 2013.
2014/2015 – III edycja
Hanna Jurkowska, Pamięć sentymentalna. Praktyki pamięci w kręgu Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk i w Puławach Izabeli Czartoryskiej, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2014.
Tomasz Kardaś, Od początku było światło. Rzecz o Albercie Abrahamie Michelsonie, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Toruń 2014.
Mariusz Urbanek, Genialni. Lwowska szkoła matematyczna, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2014.
2015/2016 – IV edycja
Krzysztof Rzepkowski, Złoty kciuk. Młyn i młynarz w kulturze Zachodu, Fundacja na rzecz Nauki Polskiej, Warszawa, Toruń 2015.
Ewa Śnieżyńska-Stolot, „Zamek piękny na wzgórzu…” Horoskopy – zapomniane źródło historyczne, Księgarnia Akademicka, Kraków 2015.
2016/2017 – V edycja
Adela Kobelska, Miasto. Uniwersytet. Literaturoznawstwo. Poznań lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku jako przestrzeń działania Koła Polonistów, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2016.
Teresa Kotaszewicz, Tadeusz Tołwiński 1887–1951. Architekt, urbanista, twórca Polskiej Szkoły Urbanistyki, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2016.
2017/2018 – VI edycja
Maciej Jasiński, Stanisław Lubieniecki i astronomia kometarna XVII stulecia, Instytut Historii Nauki PAN, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2017.
Iwona H. Pugacewicz, Batignolles 1842-1874. Edukacja Wielkiej Emigracji, Instytut Historii Nauki PAN, Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii UW, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2017.
2019/2020 – VIII edycja
Roman Duda, Historia matematyki w Polsce na tle dziejów nauki i kultury, Instytut Historii Nauki PAN, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2019.
2020/2021 – IX edycja
Jan Szajner, Marcin Rechłowicz, Tramwaje lwowskie 1880–1944, Księży Młyn Dom Wydawniczy, Łódź 2020.
Jan Wnęk, Światowa medycyna w polskiej nauce i dydaktyce lekarskiej 1795–1939, Pedagogiczny aspekt dyfuzji nauki, cz. 1 i 2, Instytut Historii Nauki PAN, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2020
2021/2022 – X edycja
Ciesielska D., Maligranda L., Zwierzyńska J., W świątyni nauki, mekce matematyków. Studia i badania naukowe polskich matematyków, fizyków i astronomów na Uniwersytecie w Getyndze 1884–1933, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2021
Horeczy A., Recepcja włoskiej kultury intelektualnej w krakowskim środowisku uniwersyteckim w drugiej połowie XIV i w pierwszej połowie XV wieku, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN, Warszawa 2021.
Zdrodowska M., Telefon, kino i cyborgi. Wzajemne relacje niesłyszenia i techniki, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2021.
2022/2023 – XI edycja
Łotysz S., Pińskie błota. Natura, wiedza i polityka na polskim Polesiu do 1945 roku, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków 2022.
Omilanowska-Kiljańczyk M., Architekt-urzędnik w służbie rosyjskiej. Antoni Jabłoński Jasieńczyk (1854–1918), Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2022.
2012/2013 – I edycja
Adam Derdzikowski, Płońskie Koło Miłośników Astronomii im. J. W. Jędrzejewicza, Jan Walery Jędrzejewicz (1835-1887). Szkic biograficzny
prof. dr hab. Jarosław Włodarczyk, Instytut Historii Nauki PAN, Księżyc Jana Jędrzejewicza: między fantazją a nauką
2013/2014 – II edycja
Maria Beata Chabasińska (prawnuczka J. Jędrzejewicza), Jan Jędrzejewicz i jego potomkowie
dr Stanisław Bajtlik, Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika PAN, O nieskończoności
2014/2015 – III edycja
prof. dr hab. Andrzej Kajetan Wróblewski, Uniwersytet Warszawski, Antymateria we Wszechświecie
mgr Magda Siuda-Bochenek, Instytut Historii Nauki PAN, Jan Jędrzejewicz – obserwator na miarę europejską
2015/2016 – IV edycja
prof. dr hab. Andrzej Niedzielski, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Planety innych słońc
mgr Magda Siuda-Bochenek, Instytut Historii Nauki PAN, Jan Jędrzejewicz – wybitny popularyzator nauki
2016/2017 – V edycja
prof. dr hab. Andrzej Udalski, Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego, Odkrywanie tajemnic Wszechświata współczesnymi metodami
prof. dr hab. Jarosław Włodarczyk, Instytut Historii Nauki PAN, Wielkie przewroty w nauce. Perspektywa przyziemna
2017/2018 – VI edycja
dr Danuta Ciesielska, Instytut Historii Nauki PAN, Polska Szkoła Matematyczna, czyli kiedy polscy matematycy byli sławni
2018/2019 – VII edycja
prof. dr hab. Tomasz Bulik, Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego, O odkryciu fal grawitacyjnych
2019/2020 – VIII edycja
prof. dr hab. Grzegorz Pojmański, Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego, Droga Mleczna
2020/2021 – IX edycja
dr Tomasz Mrozek, Instytut Astronomiczny Uniwersytetu Wrocławskiego i Centrum Badań Kosmicznych PAN, Rentgenowski obraz Słońca – najświeższe wiadomości
2021/2022 – X edycja
Prof. dr hab. Sławomir Breiter, Uniwersytet im. Adam Mickiewicza w Poznaniu, Luneta Jędrzejewicza i jej następcy w poznańskim Obserwatorium Astronomicznym
2022/2023 – XI edycja
Prof. dr hab. Jarosław Włodarczyk, Instytut Historii Nauki PAN, Astronom Mikołaj Kopernik, piękno, prawda i matematyka
Placówka o charakterze popularnonaukowym i edukacyjnym, której głównym zadaniem jest propagowanie wiedzy astronomicznej wśród mieszkańców Płońska i całego regionu, a także upamiętnienie osiągnięć naukowych wybitnego płońskiego astronoma, Jana Walerego Jędrzejewicza.
