Odkrycie nowego obiektu na niebie jest wielkim marzeniem każdego astronoma. Nigdy jednak nie przychodzi ono łatwo i rzadko kiedy odbywa się bez wielkiego nakładu pracy. Od wieku lat 15-tu, gdy zacząłem dysponować własnym sprzętem astronomicznym, zajmowałem się obserwacjami nieba, które mogły przynieść jakieś wartościowe, wymierne rezultaty. W ten sposób zacząłem się interesować dwiema dziedzinami astronomii: mierzeniem aktywności słonecznej oraz mierzeniem jasności gwiazd zmiennych. W latach 2000-2024 wykonałem ponad 33 tysiące pomiarów gwiazd zmiennych, w ogromnej większości wizualnych, a w małej części fotometrycznych, wykonanych za pomocą lustrzanki. Od wielu lat marzyłem jednak o zmierzeniu się z poważniejszym wyzwaniem – poszukiwaniem nowych, wcześniej nieznanych gwiazd zmiennych.

W latach 2018-2020, po zakupie odpowiednich instrumentów, zacząłem realizować projekt poszukiwania nowych gwiazd zmiennych, które po odkryciu zgłaszałem do VSX (The International Variable Star Index), gdzie weryfikowano moje zgłoszenia i przyznawano mi odkrycie. Najczęściej weryfikacją zajmował się znany wśród obserwatorów gwiazd zmiennych argentyński astronom Sebastian Otero. Odkrycia były weryfikowane bardzo szybko. Mogłem zgłosić tylko jeden obiekt dziennie przez 5 dni roboczych w tygodniu. Nie mogłem zatem zgłaszać wszystkich obiektów, które znalazłem. Część gwiazd zmiennych, które odkryłem, nie została nigdy przeze mnie zgłoszona.

Ostateczna liczba moich odkryć to 464 obiekty. Projekt zakończyłem w momencie, gdy zbiegło się kilka istotnych trudności, które znacząco zmniejszyły moje szanse na skuteczne poszukiwania. Zbliżał się również czas, w którym należało się skupić nad innym projektem – powstaniem Planetarium i Obserwatorium Astronomicznego w Płońsku.

Początkowo szukałem gwiazd zmiennych za pomocą własnego teleskopu. Z licznych powodów, których nie będę tu opisywał, wybrałem ostatecznie bardzo praktyczny zestaw w postaci niewielkiego teleskopu Sky-Watcher 80ED (refraktor), wyposażonego w korektor pola połączony z reduktorem ogniskowej 0,85x, co dawało mi w efekcie 510 mm ogniskowej, a także montażu Sky-Watcher NEQ-6 oraz najważniejszego elementu tej układanki – kamery ZWO ASI 1600 MM-C, która była wówczas jednym z najlepszych instrumentów do rejestracji obrazu, a która przede wszystkim oferowała mi bardzo duże pole widzenia – rzecz niebywale ważną w każdych astronomicznych poszukiwaniach. Co istotne, wcześniej nie zajmowałem się praktycznie astrofotografią i w materii tej nie miałem nawet niewielkiego doświadczenia. Stąd miałem spore obawy, co do skuteczności moich działań. Jednakże już pierwsza sesja obserwacyjna przyniosła mi kilka ciekawych odkryć.

W trakcie poszukiwań gwiazd zmiennych za pomocą własnego sprzętu, wykonałem szereg kilkanaście obserwacji, w czasie których zbierałem materiał na laptop. Rejestrowałem na zdjęciach rejony nieba widoczne wysoko nad horyzontem, a także bogate w gwiazdy. Dzięki temu materiał był obfity w obiekty podejrzane o zmienność, a wydajność mojej pracy była możliwie największa.

Gdy poszukiwania za pomocą własnego sprzętu przestały mi przynosić dobre rezultaty i okazało się, że wśród dość jasnych gwiazd zmiennych, niemal wszystko, co mogę wykryć, jest już odkryte i zgłoszone, postanowiłem do dalszej pracy użyć innej metody. Było to poszukiwanie gwiazd zmiennych za pomocą danych przeglądów nieba takich jak ASAS-SN (The All Sky Automated Survey for SuperNovae) czy ZTF (The Zwicky Transient Facility), tzw. metoda „data mining”. Odkrywając nieznane gwiazdy zmienne z użyciem cudzych danych należało jedynie podać źródło pomiarów, które zostały wykorzystane do zweryfikowania zmienności danego obiektu i wykorzystane do stworzenia wykresów zmian jasności, które są obowiązkowymi załącznikami do zgłoszenia odkrycia. Zaletą tego rodzaju poszukiwań jest to, że nie korzystamy z własnych obserwacji, których zrobienie oraz obróbka są czasochłonne. Dodatkowo mamy do wyboru każdy obiekt w zasięgu danego przeglądu nieba praktycznie na całym niebie, również południowym. No i poszukiwania mogą trwać w każdej wolnej chwili, nie jesteśmy ograniczeni dostępnością własnego materiału.

Te poszukiwania przyniosły mi około 80% moich odkryć. Za pomocą własnego teleskopu odkryłem 100 gwiazd zmiennych, zbierając materiał z podwórka mojego domu. Jest to chyba najlepszy wynik w historii polskiej amatorskiej astronomii, jeśli chodzi o ilość odkryć za pomocą własnego sprzętu. Pozostałe odkrycia były już dokonane za pomocą przeglądania danych z projektów ASAS-SN oraz ZTF.

W tym miejscu trzeba scharakteryzować inną cechę tych dwóch metod poszukiwań. Własnym sprzętem odkrywamy przede wszystkim gwiazdy zmienne, które szybko zmieniają jasność i wykazują się krótką okresowością, czyli głównie gwiazdy zaćmieniowe, a także niektóre gwiazdy pulsujące, które mają bardzo krótki okres i niewielkie amplitudy zmian jasności. Dodatkowo udało mi się odkryć tą metodą niektóre gwiazdy pulsujące półregularne, aczkolwiek odkrycia te były nieco przypadkowe.

Korzystając z materiału ASAS-SN, czy ZTF można z kolei odkryć znacznie większy zakres gwiazd zmiennych, praktycznie bez większych ograniczeń. Udało się w tym materiale odkryć bardzo jasne zmienne półregularne, widoczne nawet w lornetkach, których nikt w ogóle nawet nie próbował szukać, a dla mnie były one atrakcyjne z pewnych powodów, związanych z planowaną działalnością popularyzacyjną w Płońsku. W materiale ZTF znalazłem z kolei niebywale słabe zmienne, w tym bardzo lubiane przez astronomów długookresowe, bardzo czerwone mirydy. Tak na marginesie – jeśli chodzi o ilość gwiazd zmiennych znalezionych przez polskich miłośników astronomii, wyprzedzili mnie jedynie Gabriel Murawski i Mariusz Bajer, dwaj znakomici, młodsi ode mnie miłośnicy astronomii.

W pewnym momencie moich poszukiwań zacząłem żałować, że nie mogę odkryć obiektów, które mogę nazwać nazwiskami osób lub nazwami miejsc z mojego najbliższego otoczenia. Nazwy można nadać planetoidom. Komety noszą nazwiska odkrywców. Gwiazdy zmienne są już znanymi obiektami, więc mają już nadane nazwy katalogowe, często bardzo liczne. Gwiazdy są więc już znane, ale nie jest znana ich natura. Okazuje się, że anonimowa gwiazda nagle okazuje się być zmieniającą jasność zmienną zaćmieniową o długim okresie – obiektem bardzo interesującym dla nauki. Jak widać odkrywanie gwiazd zmiennych jest czymś zupełnie innym niż odkrywanie innych obiektów – których nigdy nikt wcześniej nie widział. Żeby kogokolwiek uhonorować i sprawić mu odrobinę frajdy postanowiłem dedykować swoje odkrycia osobom z mojej rodziny oraz przyjaciołom, wpisując dedykację na jeden z załączonych do zgłoszenia plików graficznych z wykresami zmian jasności. Robiłem to dyskretnie, używając bardzo małej czcionki. Nie chciałem, by na te dodatkowe treści, napisane po polsku, zwracano większą uwagę.  Uważałem, że przede wszystkim powinny być widoczne kwestie merytoryczne, natomiast sama dedykacja miała w tym przypadku charakter symboliczny. W ten sposób dedykowałem szereg obiektów ważnym dla mnie osobom. Gdy zacząłem szukać już obiektów bez użycia własnego sprzętu, uznałem że ciekawą rzeczą byłaby dedykacja najjaśniejszych odkrytych przeze mnie gwiazd szkołom. Jasne zmienne półregularne, które znalazłem, okazały się być obiektami widocznymi w lornetkach i małych teleskopach, co stwarzało szansę obserwacji tych obiektów przez uczniów. Postanowiłem więc dedykować te jasne obiekty płońskim szkołom, a także dwóm placówkom spoza Płońska – w Naruszewie i w Radzyminku. Niestety, nie zrobiłem tego dla większej ilości placówek, głównie ze względu na niedużą ilość odkryć tak jasnych obiektów.

Jeśli chodzi o dedykacje, które dotyczą osób bardziej znanych w Płońsku, to takie dedykacje przypadły m.in.:

pan Jan Jóźwiak: dwa obiekty – TYC 4013-1581-1 (typ: EA, konstelacja: Kasjopeja), TYC 2914-29-1 (typ: SRB, konstelacja: Woźnica).

pani Barbara Świderska: jeden obiekt – IRAS 18185+3727 (typ: SRB, konstelacja: Lutnia)

pani Marzenna Gąsecka: jeden obiekt – IRAS 00171+5740 (typ: SRS, konstelacja: Kasjopeja).

pani Maria Beata Chabasińska (pra-pra-pra wnuczka Jędrzejewicza): jeden obiekt – 2MASS J05120900+3854344 (typ: EW:/RS, konstelacja: Woźnica),

pani Jolanta Marzęcka: jeden obiekt – BD+46 3636 (typ: SRB, konstelacja: Jaszczurka).

pani Mirosława Krysiak: dwa obiekty – 2MASS J05112895+3848526 (typ: ACV, konstelacja: Woźnica), IRAS 00337+5408 (typ: SRS, konstelacja: Kasjopeja).

pan Andrzej Pietrasik: jeden obiekt – 2MASS J19273000+2020106 (typ: L, konstelacja: Lisek).

Dedykacje te do niedawna nie były przeze mnie ujawnione. M.in. ze względu na niewielkie, ale jednak istniejące ryzyko utraty obiektów na rzecz konkurujących z astronomami amatorami – zawodowych astronomów i tzw. wielkich przeglądów nieba. Niemniej z czasem przekazałem informacje o dedykacjach dwóm osobom – pani Chabasińskiej oraz pani Krysiak, ze względu na ich stan zdrowia.

Dedykacje dla szkół:

SP nr 4 w Płońsku – BD+48 3592 (SRS, Jaszczurka)

ZS nr 2 w Płońsku – IRAS 19436+2834 (SRB, Lisek)

SP nr 2 w Płońsku – TYC 2706-1111-1 (SRS, Łabędź)

I LO w Płońsku – IRAS 19104+5411 (SRB, Łabędź)

SP nr 3 w Płońsku – IRAS 21451+6433 (SRS, Cefeusz)

SP nr 1 w Płońsku – IRAS 01213+4545 (SRB, Andromeda)

SP w Radzyminku – IRAS 19341+3318 (SRB, Łabędź)

Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Płońsku – BD+31 3850 (L, Łabędź)

ZS nr 1 w Płońsku – BD+44 794 (SRB, Perseusz)

SP w Naruszewie – IRAS 19324+5004 (SRB, Łabędź)

Poniżej podaję pewne ogólne statystyki, związane z moimi odkryciami.

Odkrycia własnym sprzętem: 100

Odkrycia metodą „data mining”: 364

Gwiazdy odkryte na północnej półkuli: 435

Gwiazdy odkryte na południowej półkuli: 29

Konstelacje, w których odkryłem nowe gwiazdy zmienne:

Andromeda: 11

Orzeł: 53

Woźnica: 56

Wolarz: 1

Żyrafa: 7

Rak: 1

Psy Gończe: 1

Wielki Pies: 3

Mały Pies: 1

Kil: 1

Kasjopeja: 47

Centaur: 2

Cefeusz: 50

Łabędź: 80

Smok: 1

Bliźnięta: 1

Herkules: 1

Jaszczurka: 21

Zając: 1

Ryś: 1

Lutnia: 5

Wężownik: 3

Orion: 7

Perseusz: 41

Ryby: 1

Rufa: 4

Strzała: 13

Tarcza: 6

Wąż: 7

Wielka Niedźwiedzica: 5

Mała Niedźwiedzica: 1

Panna: 1

Lisek: 30

Typy gwiazd, które odkrywałem:

ACV 1

BY 1

DSCT 10

EA 24

EA: 1

EB 9

EC 1

ELL 4

ELL: 1

EW 26

EW:/RS 1

GCAS 1

GCAS: 1

HADS 4

L 22

L: 2

M 82

M: 7

RRC 1

RS: 1

SPB 1

SR 23

SR: 2

SRA 8

SRA: 4

SRB 121

SRC 6

SRD 5

SRD: 1

SRS 92

Współodkrycia:

Krzysztof Kida: 2

ATLAS: 3

KELT: 8

WISE: 1

PS1: 4